जनभोजनकै गुणगान

 

यस पटक पनि जनभोजनमा जाने मौका अमेरिकी मित्र ब्रुस केनानले नै जुराएका हुन्। गएको वर्ष जाँदा त्यहाँ फेरि आउने र मिले रात बस्नै गरेर पनि आए हुन्छ भन्ने निम्ता पाएको थिएँ। बस्दै आउने वचन पनि दिएको थिएँ। काठमाडौं फर्केपछि त्यस्तै त हो। म काम र धाम नभएको मान्छेलाई समेत फुर्सद नहुने रहेछ। कहिले अल्छी लाग्ने, कहिले बिर्सने र कहिले समय नमिल्ने भइरहेको थियो। ब्रुस नेपाल आएका बेला एक पटक त्यहाँ पुग्छन्। उनी त प्रेमी पनि हुन् रे ( जनभाेजनका परिकल्पनाकार प्रेम रावतका अनुयायीलाई उनीहरू प्रेमी भन्दा रहेछन्।) अमेरिकामा मुख्यालय रहेको  फाउन्डेसनमा ब्रुस पनि सक्रिय रहेछन्। ब्रुसले नै गाडी भाडामा लिएका रहेछन्। म पनि नकच्चरो भएर पत्नी र नातिलाई समेत लिएर टोलीमा मिसिएँ।  जनभोजनका बारेमा मैले गएको वर्ष केही लेखेको थिएँ। त्यो त्यहाँका कार्यकर्ताले दिएको जानकारीमा आधारित थियो। 

विकाससँगको ४५ वर्षजति लामो संसर्गबाट आफूले पाएको अनुभव पनि त्यस टिप्पणीमा सामेल थियो। यसपटक चाहिँ म त्यहाँका सेवाग्राही (लाभान्वित समूह)सँग भएको कुराकानीमै केन्द्रित भएको छु।  उनले आफ्नो नाम साइँली बल तामाङ भनेकी थिइन्। छोरीको नाम चाहिँ विमला लामा। ( दुई पुस्ताबीच नाममा पनि ठूलै अन्तर भइसकेछ। राजनीति गर्नेहरूले जति नै पहिचानको नारा चर्काए पनि पछिल्लो पुस्ता बिस्तारै धुलमिल हुँदै गएको छ। 'संस्कृतीकरण' भन्छन् क्यार समाजशास्त्रीहरू ! 

आमा छोरी दुवै जना जनभोजनका बारेमा अनुभव बताउन तयार भए। आमाले भनिन् - जनभोजनले गर्दा उनले छोरीलाई सधैँ स्कुल पठाउन सकेकी हुन्। छोरालेे एसएलसी पास गर्नुमा पनि जनभोजनको सहयोग छ रे। उनका अनुसार छोराछोरीको खानाका लागि चिन्ता गर्नु नपरेपछि उनले छोरालाई नौबीसेसम्म पठाएर पनि ट्युसन पढाउन सकिन्। नत्र, तिनलाई खाना खुवाउने पैसा र समय जोहो गर्न उनलाई धौ धौ हुन्थ्यो र छोरीलाई नियमित विद्यालय पठाउन झन् गाह्रो हुन्थ्यो रे। छोरालाई ट्युसन पढाउन नराखेको भए एसएलसी पास नहुन पनि सक्थ्यो। यसैले उनलाई जनभोजन मन पर्छ रे। 

विमलाले भने आमाको भनाइमा सही थाप्नुबाहेक खासै केही भनिनन्। जनभोजन नभए आफ्नो पढाइ बिथोलिने थियो भन्ने चाहिँ तिनलाई पनि लागेको रहेछ।  

साइँलीले जनभोजनको फाइदाका बारेमा अर्को जानकारी पनि दिइन्। उनका अनुसार जनभोजनमा नआउँदासम्म छोरी अलि खियाउटी थिइन् रे। घरमा सधैँ एकै प्रकारको खाना खाने चलन भएकाले अन्न, सागपात, गेडागुडी र हरियोपरियो मिलाएर खाने बानी थिएन। जनभोजनको खानामा भने सबै कुरा मिलाएको हुन्छ। यसले केटाकेटी खाइलाग्दा हुँदै गएका छन्। अचेल उनीहरू बिरामी उति हुँदैनन्। घरमा समेत पाए र पुगे सबै कुरा मिलाएर खाने बानी पर्दै गएको छ रे ।

 विकासको परिभाषा विशेषज्ञका लागि यत्तिमात्रै नहोला तर मलाई भने यति जान्नु र मान्नु विकासको जग हो जस्तो लागेको छ। साइँलीले मुलुकको योजना बनाउन पाए पक्कै पनि शिक्षा, भोजन र प्रकारान्तरले स्वास्थ्य सुरक्षालाई प्राथमिकता दिने थिइन् होला। 

जनभोजन थालिएको चार वर्षमात्र भयो । छोटै अवधिमा त्यस कार्यक्रमले प्रभाव देखाउन थालेको छ। हुनत, यस्तो सदावर्त कहिल्यै बन्द गर्नु पर्दैन। तर, त्यसको समाजको उन्नतिमा प्रत्यक्ष प्रभाव पर्ने भने केही वर्षपछि कम हुनेछ। अहिले जनभोजन खाएर पढ्न गएको 'खाइलाग्दो' पुस्ताले आर्जन गर्न थालेपछि तिनका सन्तानले घरैमा सन्तुलित भोजन पाउनेछन्। पेट भोको भएकै कारण तिनले स्कूल छाड्नु पर्ने छैन। अर्थात्, गरिबीको चक्र तोडिनेछ।  गरिबी निवारणका लागि यस्तै उपाय बढी फलदायी हुँदारहेछन्।

 विडम्बना, राज्य सञ्चालनमा हर्ताकर्ता हुन पुगेकाहरूले भने यस्ता साना काममा ध्यान दिने फुर्सद बिरलै पाउँछन्।