Monday, October 26, 2009

कोइरालासँग स्पष्टीकरण!

कोइरालासँग स्पष्टीकरण!

smaller text tool iconmedium text tool iconlarger text tool icon
सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालासँग स्पष्टीकरण माग्ने नेपाली कांग्रेसका छोटे नेताहरूको अभियान सामसुम भएजस्तो छ। कार्यवाहक सभापति सुशील कोइरालाले स्पष्टीकरण टार्न अपनाएको उपायले काम गरेजस्तो छ। सभापति कोइरालाको उपस्थितिमा छलफल गर्ने भन्ने बित्तिकै स्पष्टीकरणको सबाल बिरालाको घाँटीमा घन्टी बाँध्ने मुसाहरूको मतोजस्तै भएको देखियो। जेहोस्, यस पटक कांग्रेस केन्द्रीय समितिका सदस्यले आँट चाहिँ ठूलै गरेका हुन् - पार्टी सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालासँग स्पष्टीकरण सोध्ने!

सभापति कोइरालाले छोरी सुजाता कोइरालालाई उपप्रधानमन्त्री बनाउन गरेको सिफारिस स्पष्टीकरणको बहाना बन्यो। कांग्रेसका भुरे नेताहरूलाई आफू पनि केही हौँ' भनेर दुनियालाई देखाउनु जो थियो। त्यसभन्दा पनि प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपाललाई धम्क्याउने अश्त्रका रूपमा यो आवाज उठेको भान हुन्छ।

उनीहरूले संस्थागत निर्णयको विषय उठाएर सभापतिले एकल निर्णय गर्न पाउँदैनन् भनेका छन्। कांग्रेसमा संस्थागत निर्णयको संस्कार बसाउने उद्देश्यले यो विषय उठाइएको हो भने त राम्रो हो। तर, पात्र, प्रवृत्ति र परिस्थिति हेर्दा तिनको नियतमा शंका नै धेरै हुन्छ। प्रधानमन्त्रीका विषयमा रामचन्द्र पौडेल र सुशील कोइरालाका भनाइहरू बाझिएका छन्। संस्थागत कुरा के हो त? कसका कुरा आधिकारिक हुन्? पार्टीको कार्यवाहक सभापतिका कि संसदीय दलका नेताका? भक्तपुरमा कांग्रेसका दुई समूहले कार्यक्रम आयोजना गरे। एउटामा शेरबहादुर देउवा गए। अर्कोमा सुशील कोइराला पुगे। त्यहाँ कुन समूह आधिकारिक हो? पार्टीमा समानान्तर संगठन कायम राख्ने पनि संस्थागत निर्णय कांग्रेसले गरेको छ कि? देउवाको भाषण सभापति कोइरालाको खोइरो खन्नमा केन्द्रित र सीमित भयो। त्यो पनि संस्थागत निर्णय नै हो कि?

अहिले संस्थागत निर्णयको सबाल उठाउनेहरूको अनुहार र अतीत नियाल्दा महाभारतको कर्ण पर्वको एउटा प्रसंग सम्झना हुन्छ। कर्ण दुर्योधनका सेनापति थिए। अर्जुन र कर्णबीच निर्णायक युद्ध भइरहेको थियो। त्यत्तिकैमा कर्णको रथको पांग्रो जमिनमा धसियो। उनले त्यसलाई निकाल्न सकेनन्। भार्गवाश्त्र प्रयोग गर्न खोजे। परशुरामको श्रापले गर्दा त्यसको मन्त्र नै बिर्से। उता अर्जुन वाण हानिरहेका थिए। अनि कर्णले अर्जुनलाई रथमा नभएको निशस्त्र शत्रुलाई वाण हान्नु धर्म युद्धको नियमविपरीत भएको र अर्जुन कुलिन क्षत्रीय भएको सम्झाए। अर्जुन धर्म संकटमा परे। उनले वाण चलाउन रोके। अनि कृष्णले अर्जुनलाई सुनाएर कर्णलाई भने - कर्ण! पाण्डवलाई लाक्षा गृहमा जलाउने षड्यन्त्र गरिएका बेला, जुवामा झेल गरेर पाण्डवको राज्य हरिएका बेला, एकवस्त्रा द्रौपदीलाई राजसभामा घिसार्दै ल्याएर चीर हरण गरिएका बेला, निशस्त्र अभिमन्युलाई सात महारथिले घेरेर मारेका बेला तिम्रो धर्म कता गएको थियो? अहिले त बढो धर्मका कुरा गर्दैछौ।' यसपछि जे भयो त्यो यहाँ लेख्नु परोइन।

अहिले संस्थागत निर्णयका लागि चर्को स्वर गर्ने र गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई औँला ठड्याउनेहरूले नै यसभन्दा पहिले कोइरालालाई एकल निर्णय गर्न पटक पटक उक्साएका हुन्। यस्तै कोइरालाले सुजाताको साटो आफूलाई उपप्रधानमन्त्री बनाउन सिफारिस गरेको भए त्यतिबेला यिनले संस्थागत निर्णय खोज्ने थिए कि थिएनन् होला? आफूलाई फाइदा हुँदा संस्थागत निर्णय कहिल्यै नखोजेकाहरूले अहिले चर्को स्वर किन गरे? कोइरालाको दौराको फेर समातेर नेता हुने दिन सकिए भन्ने निष्कर्षले उनीहरूलाई कोइरालाविरोधी बनाएको हो कि? नेपालको राजनीति हो, यहाँ धोका, बेइमानी र ढोंग सबै क्षम्य हुन्छ। चाँडै नै सबैले बिर्सन्छन्। यहाँ त जो जति पाखण्डी छ ऊ उति नै आफूलाई महान ठान्छ र दुनियाले पनि त्यस्तै ठानेका होलान् भनेर साउनको मजुरझैँ मख्ख पर्छ। उता जनता भने खिस्स हाँसेर खिसी गरिरहेका हुन्छन्।

सुजाता कोइरालालाई उपप्रधानमन्त्री नबनाएको भए पनि माधवकुमार नेपालको सरकारलाई केही फरक पर्ने थिएन। अहिले उनलाई उपप्रधानमन्त्री बनाएर पनि सरकारको साख र प्रभाव बढेकोे छैन। यस्तै उपप्रधानमन्त्री हुने बित्तिकै पार्टीमा सुजाता बलियो भइहालेकी पनि छैनन्। कांग्रेसजन र सत्ताबीच अचम्मको ...प्रेम र घृणा'को सम्बन्ध रहँदै आएको छ। सत्तामा जान सधैँ लुछाचुँडी गर्ने अनि जो जान्छ उसका विरुद्ध सबै एक भएर खनिने कांग्रेसीको पुरानै प्रवृत्ति हो। सुजाताले मन्त्री हुँदाभन्दा उपप्रधानमन्त्री हुँदा बढी विरोध सहनु परेको छ। महासमितिमा उनको विरोध झन् बढी हुनेछ। सानो घटनाले पनि आवेशमा आउने स्वभाव नियन्त्रण गर्न सकिनन् भने उनलाई झन् बढी हानि हुनसक्छ। यसैले सुजातालाई उपप्रधानमन्त्री बनाउने सिफारिस गरेर गिरिजाबाबुले पनि छोरीको भलो चाहिँ गरेनन्। विडम्बना, राणाको जहानिया शासन समाप्त पार्न संघर्ष गरेका नेता पारिवारिक शासन स्थापना गर्न लागिपरेका देखिए जनताका आँखामा। यस सिफारिसलाई सामान्य जनताले राम्रो मानेका छैनन्। राजनीतिक स्वार्थ हुनेको समर्थन र विरोधलाई बेवास्ता गरे पनि फरक नपर्ने रहेछ। तिनको सहयोग र विरोध स्वार्थमा आधारित हुँदो रहेछ। जनताको धारणा नाफा नोक्सानबाट निर्देशित हुँदैन। यसैले जनताको मन चिन्न र जित्न सक्नेको प्रभाव दिगो हुन्छ।

नबनाउन भन्दाभन्दै पनि सुजातालाई उपप्रधानमन्त्री बनाएकोमा रामचन्द्र पौडेलले प्रधानमन्त्री नेपालसँग सम्बन्ध बिग्रेको जनाउ दिएका छन्। कांग्रेसका अरू नेताले पनि सुजातालाई उपप्रधानमन्त्री नबनाउनु नै भनेका थिए रे। केन्द्रीय समितिले त महासमितिको बैठक नगर्न अस्वीकार गरेर र प्रधानमन्त्री नेपालसँग भारत भ्रमणमा नगएको विषयमा सुजातासँग स्पष्टीकरण मागेर सभापति कोइराला पार्टीमा निर्णायक नभएको जनाउ दिइसकेको थियो। तैपनि, प्रधानमन्त्री नेपालले सभापति कोइरालाको सिफारिस माने। महाभारतकै अर्को प्रसंग। युद्धको हुने भएपछि दुर्योधन र अर्जुन युद्धमा कृष्णसँग सहयोग माग्न गए। कृष्ण सुतेका रहेछन्। अर्जुन उनको गोडामनि र दुर्योधन सिरानतिर बसे। कृष्ण बिउँझेपछि कृष्णले पहिले अर्जुनलाई देखेर आउनुको कारण सोधे। अर्जुनले सहयोग मागे। दुर्योधनले पनि आफू झन् पहिले आएको भनेर सहयोग दाबी गरे। अनि कृष्णले एकतिर निसश्त्र आफू र अर्कातिर सशस्त्र यादव सेना राखेर अर्जुनलाई रोज्न भने। अर्जुनले कृष्णलाई रोजे। सिंगो यादव सेनाभन्दा भन्दा कृष्णको सहयोगलाई अर्जुनले महत्व दिए। प्रधानमन्त्री नेपालले पनि कांग्रेस केन्द्रीय समितिभन्दा गिरिजाबाबुलाई बढी महत्व दिएको देखियो। नेपालको यो निर्णय कति दूरदर्शी र लाभदायी हुन्छ भन्ने थाहा पाउन त समय लाग्ला तर कांग्रेसका भुरेटाकुरे रजौटालाई भने उनले हैसियत देखाइदिएका छन्। सही गलत जे गरे उनले त्यसको फल पनि पाउने नै छन्। तर, प्रधानमन्त्री बेठीक अनि सरकार चाहिँ ठीक भन्दै हिँडेर कांग्रेसका नेताहरू ...जोकर' साबित भएका छन्।

कोइराला स्पष्टीकरण प्रकरण अब यिनैका लागि घाँडो हुँदै गएको देखिन थालेको छ। महासमिति आउँदै छ। कांग्रेसजन आफूले जति गाली गरे पनि अरूले आफ्ना नेताको आलोचना गरेको सहँदैनन्। केन्द्रीय समितिमा ...कोइराला' लाई चुनौती दिने ...हिरो'हरूले महासमितिमा आफैँले स्पष्टीकरण दिनुपर्ने अवस्था आउन सक्छ। अरू जस्ता भए पनि मूलीले घर पोलेर खरानी बेच्दैन। यसैले स्पष्टीकरण प्रकरणको टुंगो गिरिजाबाबुले नै लगाउनुपर्छ। आफैँले हुर्काएर अहिले पाखुरा सुर्कनसक्ने बनाएका नेताको व्यक्तित्व अरु बढाइदिन आफैँ अग्रसर भएर स्पष्टीकरण दिनु उपयुक्त हुनेछ। भन्छन् नि - बैगुनीलाई गुनले मार्नु। अन्यथा, बिचराहरूले नाक राख्न पनि अर्को भाउँतो गर्नु पर्नेछ।

http://nagariknews.com/opinions/98-opinion/6306-2009-10-25-06-03-27.html

Sunday, October 11, 2009

पेस्कीमा पुरस्कार

पेस्कीमा पुरस्कार


2
smaller text tool iconmedium text tool iconlarger text tool icon
अमेरिकी राष्ट्रपति बाराक ओबामालाई सन् २००९ को नोबेल शान्ति पुरस्कार दिने निर्णयले धेरैलाई चकित बनाएको छ। राष्ट्रपति निर्वाचित भएको ९ महिनामा नै ‘शान्ति पुरस्कार' पाउने उनी मात्रै होलान्। नोबेल शान्ति पुरस्कार समितिको विज्ञप्तिमा ‘नर्वेली नोबेल समितिले राष्ट्रपति बाराक ओबामालाई अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीति र जनस्तरमा सहयोग बढाउने उल्लेखनीय प्रयासका लागि सन् २००९ को नोबेल शान्ति पुरस्कार प्रदान गर्ने निर्णय गरेको छ। आणविक अश्त्ररहित विश्वको ओबामाको परिकल्पना तथा कार्यलाई समितिले विशेष महत्व दिएको छ।' उल्लेख गरिएको छ। त्यसैगरी ‘बहुपक्षीय वार्ता र संवाद'मा ओबामाले दिएको जोडलाई पनि पुरस्कार समितिले महत्व दिएको उल्लेख छ। ओबामाले मुस्लिम जगत्सँग समझदारी बढाउन गरेको प्रयासको पनि समितिले सराहना गरेको छ। यस्तै जलवायु परिवर्तनको विषयलाई संयुक्त राष्ट्र संघको अगुवाइमा संसारको कार्यसूची बनाउन ओबामाले गरेको प्रयास पनि पुरस्कार चयनमा कारक बनेको रहेछ।

यी सबै कदर योग्य र महत्वपूर्ण विषय हुन्। तैपनि, ओबामालाई नोबेल पुरस्कार दिन हतार गरिएकै देखिन्छ। इराकबाट अमेरिकी सैनिक हटाउने निर्णय गरेर ओबामाले ‘ठूलै काम' गरेका हुन्। तर, इराकमा आक्रमण गर्ने अमेरिकाको ‘अक्षम्य अपराध'का लागि ओबामाले प्रायश्चित गरेका छैनन्। सद्दाम हुसेनको सरकार हटाउन अमेरिकाले निकै ठूलो मूल्य चुकाएको छ। इराक आक्रमण कुनै पनि दृष्टिबाट सही साबित भएन। अमेरिका र उसका मित्रहरूले जनधनको ठूलो क्षति बेहोरे। उपलब्धि केही भएन। यस कारबाहीले बिगारेको अन्तर्राष्ट्रिय जगत्मा अमेरिकाको छवि पनि छ। विशेषगरी मुस्लिम समुदायमा अमेरिकालाई शत्रु ठान्नेको संख्या इराक युद्धका कारण थपिएको छ।

यस्तै अफगानिस्तानमा अमेरिकी सैनिक युद्धरत नै छन्। हजारौँ निर्दोष अफगानको रगत बग्न रोकिएको छैन। तालिवानबाट जोगाउन अमेरिकाले हस्तक्षेप गर्नु परेको भन्दै विदेशी भूमिमा सेना राख्नुको औचित्य साबित गर्न खोजिए पनि सर्वसाधारण अफगानको अवस्था अहिले ‘तावाबाट उम्केर भुंग्रोमा' भनेझैँ भएको छ। अफगान राष्ट्रपति हमिद कारजाईको भ्रष्ट शासनप्रतिको वितृष्णाले नै कट्टरपन्थीको जनाधार बढाएको मानिएको छ। अमेरिकी जर्नेलहरू सैनिकको संख्या बढाउन दबाब दिइरहेका छन्। शान्तिप्रति ओबामाको प्रतिबद्धताको कसी अफगानिस्तान मामिलामा उनको निर्णय हुनेछ। यसैले अफगानिस्तान पनि ओबामालाई पुरस्कार दिलाउने विषय बन्न सत्तैकन।

ओबामालाई शान्ति पुरस्कार दिने नोबेल पुरस्कार समितिको निर्णय विश्व शान्तिमा उनको योगदानभन्दा पनि युरोपेली दृष्टिकोणप्रति उनको झुकावबाट प्रभावित भएको देखिएको छ। अनुदार अमेरिकी विशेषगरी रिपब्लिकनहरूले शीतयुद्धको समाप्तिपछि विश्व अमेरिकाको नेतृत्वमा ‘एक ध्रुवीय' भएको ठानेका छन्। रुस, जर्मनी, फ्रान्सलगायत युरोपेलीलाई अमेरिकी प्रभुत्वको यो दाबी पचाउन निकै कठिन भएको थियो। ओबामाले राष्ट्र संघलाई अगाडि बढाएर यस विवादलाई मथ्थर पारेका छन्। पुरस्कार चयनमा युरोपेली ‘अहं'को तुष्टि पनि सायद एउटा कारण हो। कतै, अरू पुरस्कार चयनमा लाग्ने गरेको ‘रंगभेद'को आरोप मेटाउने ‘इरेजर' पनि हो कि यो घोषणा ?

ओबामाले पूर्ववर्ति बुस प्रशासनले अगाडि सारेको ‘आणविक कबच'को अवधारणाको अन्त्य गर्ने घोषणा गरेका छन्। पूर्वी युरोपका केही मुलुकमा अमेरिकालेे आणविक अश्त्र तैनाथ नगर्ने भएपछि सबैभन्दा बढी रुस खुसी भएको छ। जर्मनी, फ्रान्सलगायत युरोपेली संघ पनि यस पहलबाट तनाव घट्ने आशामा हर्षित भएका छन्। उनीहरूको यो खुसी पनि पुरस्कार चयनमा प्रेरक बनेको हुनुपर्छ।

इरानसँग आणविक हतियारको विषयमा विवाद बल्भि्कने लक्षण देखिएको छ। उत्तर कोरियाले बहुपक्षीय आणविक अप्रसार वार्तामा फर्कनैका लागि पनि सर्त राखेको छ। पूर्वी युरोपमा आणविक अश्त्र भण्डार नगर्दैमा अमेरिकालाई सबैले विश्वास त गर्दा रहेनछन्। युरोपको आणविक तनाव एसियातिर सर्ने लक्षण देखिन थालेको छ। त्यसो भयो भने ओबामाको ‘आणविक अश्त्ररहित विश्व'को परिकल्पना भ्रममात्र हुनपुग्नेछ।

जलवायु परिवर्तनको समाधान खोज्न ओबामा सक्रिय भएको र राष्ट्रसंघलाई उनले अगाडि सारेकोमा पनि नोबेल पुरस्कार समितिले सराहना गरेको छ। बुसका पालामा मूलतः अमेरिकी हठकै कारण क्योटो सन्धि लगभग अर्थहीन बन्न पुगेको थियो। अहिले पनि संसारकै प्रमुख प्रदूषक अमेरिका नै हो। मन्दीले सताइएको अमेरिकालाई प्रदूषणमुक्त अर्थतन्त्रको बाटो रोज्नु सजिलो हुनेछैन। त्यसमाथि दोस्रो प्रमुख प्रदूषक चीनलाई दबाब दिने शक्ति पनि अब अमेरिकासँग छैन। हुँदो हो त दलाइ लामालाई भेट्न राष्ट्रपति ओबामा डराउने थिएनन्। आगामी डिसेम्बरमा हुने कोपनहेगन शिखर सम्मेलन विफल भयो भने जलवायु परिवर्तनको समस्या झन् चर्को हुनसक्छ। अमेरिकाको बर्मा र तिब्बत नीतिमा परिवर्तन भएको देखिन्छ। बर्माको सैनिक शासनसँग ‘धुलमिल गर्ने' र तिब्बती विवादबाट टाढा हुने नीति ओबामा प्रशासनले लिएको छ। ओबामा प्रशासनले उनका पूर्ववर्तिहरूले आङ साङ सु ची र दलाइ लामालाई दिएको महत्व र समर्थन कम गरेको छ। चीनलाई खुसी पार्नु यसको एउटा कारण हुनसक्छ भने मानव अधिकार र लोकतन्त्रलाई विदेश सम्बन्धको आधार नबनाउने रणनीति पनि यसको अर्को कारण हुनसक्छ।

अमेरिकामा भने पुरस्कार घोषणापछि हर्षभन्दा आक्रोश बढी मुखर भएको छ। रिपब्लिकनहरूले त खुलेरै असन्तोष व्यक्त गरेका छन्। यसोत, ओबामाको उदयमा खुसी हुने पनि पक्कै कम छैनन्। अहंकार त्यागेर सबैसँग मिलेमात्र अरूले पनि रुचाउँछन् भन्ने सन्देश दिएर यस पुरस्कारले अनुदार अमेरिकीहरूको दर्प चूर्ण बनाएको छ।
ओबामाले केही नगरेका भने हैनन्। अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिलाई जनताका पक्षमा र नजिक ल्याउने विशेष प्रयास गरेर उनले आशा जगाएका छन्। राष्ट्रिय स्वार्थका नाममा विश्वको वृहत्तर हितको उपेक्षा गर्ने जी-२० का नेताहरूलाई सहमति र संवादको नयाँ बाटोतर्फ फर्काउन ओबामाको पनि योगदान छ। शिथिल र मलिन हुँदै गएको संयुक्त राष्ट्र संघीय मञ्चलाई पुनःजीवन दिने ओबामाको प्रयास पनि सराहनीय नै हो। तर, यत्तिले उनलाई यस पुरस्कारको हकदार बनाएको भने थिएन। त्यसैले यो पुरस्कार घोषणामा ओबामाका उपलब्धिको कदरभन्दा संभावनालाई प्रेरित गर्न खोजिएको भान परेको छ।

समाचार संस्था रोयटरअनुसार इस्लामिक जिहाद नामक लडाकु संगठनका नेता खालिद अल बत्सले यस घोषणाप्रति असहमति जनाउँदै प्रश्न गरेका छन् - ‘उनको देशमा संसारको सबैभन्दा ठूलो आणविक अश्त्र भण्डार छ र उनका सैनिकले इराक र अफगानिस्तानमा निर्दोष मानिसहरूको रगत बगाई नै रहेका छन् भने ओबामालाई यो पुरस्कार किन दिनुपर्‍यो?' उनको प्रश्नमा आक्रोशसँगै सत्य पनि मिसिएको छ। ओबामाकालागि पुरस्कारको पात्रता साबित गर्ने र गरिमा बढाउने ठूलो चुनौती पनि यही हो। ओबामालाई नोबेल शान्ति पुरस्कारको गरिमा कायम राख्न पनि विश्व शान्ति र समझदारी बढाउने आफ्ना कार्यसूचीलाई दृढतापूर्वक अघि सार्नुपर्ने चुनौती थपिएको छ। आफ्नो मुलुकका विशिष्ठ व्यक्तिले नोबेल शान्ति पुरस्कार पाउन् भन्ने रहर संसारका धेरै मान्छेलाई हुँदोहोला। नेपालका नेताहरूले मौका गुमाए। यिनीहरू शान्ति प्रक्रियाप्रति जिम्मेवार भइ दिएका भए!

Sunday, October 4, 2009

नजाने गाउँको बाटो

नजाने गाउँको बाटो


smaller text tool iconmedium text tool iconlarger text tool icon
गान्धी जयन्तीले नेपालका राजनीतिक नेताहरूलाई एकै ठाउँमा भेला गराएछ। तिनले मोहनदास करमचन्द गान्धीको प्रशंसा गरेछन्। हुनत यिनको बोली पत्याउने आधार बाँकी छैन तैपनि खुसी नै लाग्यो। कम्तीमा यिनले अहिंसाको निन्दा र गान्धीलाई असान्दर्भिक त भनेन छन् नि। त्यसमा पनि पुष्पकमल दाहालले गान्धीजीको प्रशंसा गर्नु अहिंसाका पक्षधरका झन् खुसीको विषय हो। नेपालको राजनीतिक गतिरोधको अन्त्य संवादबाट मात्रै संभव छ। संविधानसभामा रहेका प्रमुख दलका नेताबीच संवादको ढोका खुल्दा गतिरोध अन्त्य हुन्छ कि? भर नपरे पनि आश त गरौँ न।

गान्धीजीको राजनीतिक विचार जति चर्चा उनका अरू धारणाको भएन। अक्टोबर २, २००९ का दिन काठमाडौंमा भएको कार्यक्रममा पनि त्यस्तै भएछ। गान्धीजीका अरू विचार विशेषगरी त्यागको बाटो अहिले बढी सान्दर्भिक हुन पुगेको छ। अहिलेका ठूला समस्याहरू जलवायु परिवर्तन, आर्थिक मन्दी, शोषण, भेदभाव, हिंसात्मक विद्रोहहरूको शान्तिपूर्ण समाधान गान्धीले देखाएको बाटो पछ्याउने हो भने फेला पार्न सकिन्छ। गान्धीका विचार मूलतः गौतम बुद्ध र महावीरबाट प्रेरित छन्।

संसार जलवायु परिवर्तनबाट चिन्तित छ। पृथ्वीलाई तताउँदै लैजाने हरित गृह ग्यास र ओजोनको तहमा परेको प्वालको मूल कारक उपभोगवादी मानवीय जीवनशैली नै हो। धन थुपार्ने लोभ र शक्ति संचयको होडले नै अहिलेका यावत् समस्या उत्पन्न भएका हुन्। स्थिति यस्तै रहे केही वर्षभित्रै संसारका कतिपय सहरहरू समुद्रको गर्भमा विलिन हुनेछन्। नेपालकै कतिपय हिमताल फुटेर आएको पानी नदीले धान्न नसकेर विध्वंश मच्चिने छ।,
आर्थिक मन्दीलाई कम्युनिस्टहरूले उदारवादको विफलता पनि भने। उदारवाद र पुँजीवाद कम्युनिस्ट नेतालाई एउटै हो भन्ने लाग्दो होला। हुन पनि मान्छेलाई वर्गका घेरामा मात्र हेर्ने बानीले तिनलाई टाँगाको घोडा बनाएको छ। मन्दी उदारवादको हैन पुँजीवादको विफलता हो। राज्यले दायित्वबोध गर्ने बित्तिकै धेरै साम्य पनि भयो। तैपनि, यस्तो समस्या भोग र संग्रहलाई प्रोत्साहित गरुन्जेल आइरहन्छ। भोग र संग्रहको प्रोत्साहन नै यथार्थमा शोषण, भेदभाव र दुःखको कारक हो।

यस सन्दर्भमा गान्धीजीको एउटा उक्ति उद्धृत गर्न सकिन्छ - संसारका सबैको आवश्यकता पूरा गर्न पुग्छ तर लालच मेटाउन पुग्दैन। विलास र लालसका दासले भन्न सक्छन् धन र विलासी जीवन तिनको आवश्यकता हो। गान्धीजीको ‘आवश्यकता' र ‘ लालच'लाई महावीर र बुद्धको अर्थमा बुझ्नुपर्छ। आवश्यकता भनेको बाँच्नका लागि नभई नहुने गाँस, वास र कपास हो। लालच भनेको चाहिँ आफूलाई चाहिनेभन्दा बढीको संग्रह हो। महावीरले त आवश्यकताभन्दा बढी संग्रहलाई चोरीको कमाइसरह भनेका छन्। उपभोग र संग्रहलाई आवश्यकतामा सीमित गर्ने महावीरको उपदेश सबैले मान्ने हो भने हरित गृह ग्यास वा आर्थिक मन्दीको हाहाकार मच्चिने नै थिएन। संसारका सबैभन्दा ठूला प्रदूषकहरू अमेरिका, चीनलगायतका मुलुक पैसा र शक्तिका घमण्डमा अरूको देशका करोडौँ जनसंख्याको जीवन आधार नै समाप्त पार्दैछन्। तिनले मात्रै पनि धन र शक्तिको लोभ नियन्त्रण गर्ने हो भने मालद्विभ्सलगायतका मुलुकको अस्तित्व लोप हुने छैन। त्यति मात्र हैन महावीरको ‘अपरिग्रह'को बाटो अपनाउने हो भने धनी र गरिबबीचको फराकिलो खाडल पुरिएर अशान्ति र हिंसा पनि समाप्त हुनेछ। दुर्भाग्य, अमेरिका र चीन त घरेलु उपभोग बढाउन अनुदान पो दिइरहेका छन्। कम्युनिज्मका नाममा अधिनायकवादी शासन थोपरिएको चीनमा चरम पुँजीवादी शैलीको उपभोक्ता संस्कृति विस्तार गर्न सरकारै लागि परेको छ। चीन र भारतको उपभोग पनि अमेरिकाकै स्तरमा बढ्दा भूमण्डलमा पर्ने मार र भार सहन त हामीले पनि पर्छ।

लोभको सीमा हुँदैन। यसैले लोभलाई दुःखको बाटो भनिन्छ। भोग र तृष्णा त कहिल्यै सकिँदैन। भोग र तृष्णाको निर्देशनमा मान्छेले कुकर्म गर्छ। त्यही गलत कामले उसलाई दुःखी बनाउँछ। अनि व्यक्ति मानसिक, शारीरिक र सामाजिक सबै प्रकारका ‘पाप' गर्न थाल्छ। पाप भनेकै गर्न नहुने काम त हो। अरूको भाग खोसेर खानु पाप हो। अरूको पसिनामा मस्ती गर्नु पाप हो।

राज्यले व्यक्तिको सम्पत्ति खोसेर बाँडे समानता कायम गर्न सकिँदो रहेनछ। रुस र चीनमा त्यो परीक्षण विफल भइसक्यो। लोभ मान्छेभित्र छ। उसैलाई सहमत नगरी लोभ मेटाउन सकिँदैन। रुमानियाका कम्युनिस्ट शासक चाउचेस्कुले अरूको सम्पत्ति त खोसे तर आफ्नो चर्पीमा सुनको कमोट बनाए। माओ त्से तुङको विलासी जीवनका कथा धेरै प्रकाशमा आइसकेका छन्। नेपालकै कम्युनिस्ट नेताहरू यसका उदाहरण छन्।

नेपालका नेताले ‘अपरिग्रह'लाई सिद्धान्ततः अपनाइदिए नेपालीलाई भोक, रोग, अशिक्षा र कहाली लाग्दो गरिबीबाट उम्काउन सजिलै सकिन्छ। हाम्रो गुजारा चल्ने सबै थोक छ हामीसँग। नभएको त तदनुरूप व्यवहार गर्ने विवेक मात्रै हो। लोभ र पापले पुरिएर गान्धीको गुन गाउनु ‘पाखण्ड पुराण'हो। नेपालका ठूला राजनीतिक दलका शीर्ष नेता गान्धीजीका बाटामा लाग्दैनन् भन्ने स्पष्टै छ। नजाने गाउँको बाटो किन सोधेका होलान्?


नजाने गाउँको बाटो

नजाने गाउँको बाटो

smaller text tool iconmedium text tool iconlarger text tool icon
गान्धी जयन्तीले नेपालका राजनीतिक नेताहरूलाई एकै ठाउँमा भेला गराएछ। तिनले मोहनदास करमचन्द गान्धीको प्रशंसा गरेछन्। हुनत यिनको बोली पत्याउने आधार बाँकी छैन तैपनि खुसी नै लाग्यो। कम्तीमा यिनले अहिंसाको निन्दा र गान्धीलाई असान्दर्भिक त भनेन छन् नि। त्यसमा पनि पुष्पकमल दाहालले गान्धीजीको प्रशंसा गर्नु अहिंसाका पक्षधरका झन् खुसीको विषय हो। नेपालको राजनीतिक गतिरोधको अन्त्य संवादबाट मात्रै संभव छ। संविधानसभामा रहेका प्रमुख दलका नेताबीच संवादको ढोका खुल्दा गतिरोध अन्त्य हुन्छ कि? भर नपरे पनि आश त गरौँ न।

गान्धीजीको राजनीतिक विचार जति चर्चा उनका अरू धारणाको भएन। अक्टोबर २, २००९ का दिन काठमाडौंमा भएको कार्यक्रममा पनि त्यस्तै भएछ। गान्धीजीका अरू विचार विशेषगरी त्यागको बाटो अहिले बढी सान्दर्भिक हुन पुगेको छ। अहिलेका ठूला समस्याहरू जलवायु परिवर्तन, आर्थिक मन्दी, शोषण, भेदभाव, हिंसात्मक विद्रोहहरूको शान्तिपूर्ण समाधान गान्धीले देखाएको बाटो पछ्याउने हो भने फेला पार्न सकिन्छ। गान्धीका विचार मूलतः गौतम बुद्ध र महावीरबाट प्रेरित छन्।

संसार जलवायु परिवर्तनबाट चिन्तित छ। पृथ्वीलाई तताउँदै लैजाने हरित गृह ग्यास र ओजोनको तहमा परेको प्वालको मूल कारक उपभोगवादी मानवीय जीवनशैली नै हो। धन थुपार्ने लोभ र शक्ति संचयको होडले नै अहिलेका यावत् समस्या उत्पन्न भएका हुन्। स्थिति यस्तै रहे केही वर्षभित्रै संसारका कतिपय सहरहरू समुद्रको गर्भमा विलिन हुनेछन्। नेपालकै कतिपय हिमताल फुटेर आएको पानी नदीले धान्न नसकेर विध्वंश मच्चिने छ।,
आर्थिक मन्दीलाई कम्युनिस्टहरूले उदारवादको विफलता पनि भने। उदारवाद र पुँजीवाद कम्युनिस्ट नेतालाई एउटै हो भन्ने लाग्दो होला। हुन पनि मान्छेलाई वर्गका घेरामा मात्र हेर्ने बानीले तिनलाई टाँगाको घोडा बनाएको छ। मन्दी उदारवादको हैन पुँजीवादको विफलता हो। राज्यले दायित्वबोध गर्ने बित्तिकै धेरै साम्य पनि भयो। तैपनि, यस्तो समस्या भोग र संग्रहलाई प्रोत्साहित गरुन्जेल आइरहन्छ। भोग र संग्रहको प्रोत्साहन नै यथार्थमा शोषण, भेदभाव र दुःखको कारक हो।

यस सन्दर्भमा गान्धीजीको एउटा उक्ति उद्धृत गर्न सकिन्छ - संसारका सबैको आवश्यकता पूरा गर्न पुग्छ तर लालच मेटाउन पुग्दैन। विलास र लालसका दासले भन्न सक्छन् धन र विलासी जीवन तिनको आवश्यकता हो। गान्धीजीको ‘आवश्यकता' र ‘ लालच'लाई महावीर र बुद्धको अर्थमा बुझ्नुपर्छ। आवश्यकता भनेको बाँच्नका लागि नभई नहुने गाँस, वास र कपास हो। लालच भनेको चाहिँ आफूलाई चाहिनेभन्दा बढीको संग्रह हो। महावीरले त आवश्यकताभन्दा बढी संग्रहलाई चोरीको कमाइसरह भनेका छन्। उपभोग र संग्रहलाई आवश्यकतामा सीमित गर्ने महावीरको उपदेश सबैले मान्ने हो भने हरित गृह ग्यास वा आर्थिक मन्दीको हाहाकार मच्चिने नै थिएन। संसारका सबैभन्दा ठूला प्रदूषकहरू अमेरिका, चीनलगायतका मुलुक पैसा र शक्तिका घमण्डमा अरूको देशका करोडौँ जनसंख्याको जीवन आधार नै समाप्त पार्दैछन्। तिनले मात्रै पनि धन र शक्तिको लोभ नियन्त्रण गर्ने हो भने मालद्विभ्सलगायतका मुलुकको अस्तित्व लोप हुने छैन। त्यति मात्र हैन महावीरको ‘अपरिग्रह'को बाटो अपनाउने हो भने धनी र गरिबबीचको फराकिलो खाडल पुरिएर अशान्ति र हिंसा पनि समाप्त हुनेछ। दुर्भाग्य, अमेरिका र चीन त घरेलु उपभोग बढाउन अनुदान पो दिइरहेका छन्। कम्युनिज्मका नाममा अधिनायकवादी शासन थोपरिएको चीनमा चरम पुँजीवादी शैलीको उपभोक्ता संस्कृति विस्तार गर्न सरकारै लागि परेको छ। चीन र भारतको उपभोग पनि अमेरिकाकै स्तरमा बढ्दा भूमण्डलमा पर्ने मार र भार सहन त हामीले पनि पर्छ।

लोभको सीमा हुँदैन। यसैले लोभलाई दुःखको बाटो भनिन्छ। भोग र तृष्णा त कहिल्यै सकिँदैन। भोग र तृष्णाको निर्देशनमा मान्छेले कुकर्म गर्छ। त्यही गलत कामले उसलाई दुःखी बनाउँछ। अनि व्यक्ति मानसिक, शारीरिक र सामाजिक सबै प्रकारका ‘पाप' गर्न थाल्छ। पाप भनेकै गर्न नहुने काम त हो। अरूको भाग खोसेर खानु पाप हो। अरूको पसिनामा मस्ती गर्नु पाप हो।

राज्यले व्यक्तिको सम्पत्ति खोसेर बाँडे समानता कायम गर्न सकिँदो रहेनछ। रुस र चीनमा त्यो परीक्षण विफल भइसक्यो। लोभ मान्छेभित्र छ। उसैलाई सहमत नगरी लोभ मेटाउन सकिँदैन। रुमानियाका कम्युनिस्ट शासक चाउचेस्कुले अरूको सम्पत्ति त खोसे तर आफ्नो चर्पीमा सुनको कमोट बनाए। माओ त्से तुङको विलासी जीवनका कथा धेरै प्रकाशमा आइसकेका छन्। नेपालकै कम्युनिस्ट नेताहरू यसका उदाहरण छन्।

नेपालका नेताले ‘अपरिग्रह'लाई सिद्धान्ततः अपनाइदिए नेपालीलाई भोक, रोग, अशिक्षा र कहाली लाग्दो गरिबीबाट उम्काउन सजिलै सकिन्छ। हाम्रो गुजारा चल्ने सबै थोक छ हामीसँग। नभएको त तदनुरूप व्यवहार गर्ने विवेक मात्रै हो। लोभ र पापले पुरिएर गान्धीको गुन गाउनु ‘पाखण्ड पुराण'हो। नेपालका ठूला राजनीतिक दलका शीर्ष नेता गान्धीजीका बाटामा लाग्दैनन् भन्ने स्पष्टै छ। नजाने गाउँको बाटो किन सोधेका होलान्?